آقایان! لطفا امسال غافگیر نشوید!

نیمه سرد سال در راه است، اما برای کارتن‌خواب‌ها، معتادین و آسیب‌دیدگان، سرپناهی جز خیابان نمانده؛ سرپناهی که صاحب‌خانه آن سرمای کشنده زمستان بدون سقف را احساس نکرده. بنا بر آمار‌های غیررسمی تنها در تهران، ۲۰ تا ۳۰ هزار کارتن خواب زندگی می‌کنند.

نویسنده

یگانه شوق الشعراء

سرمایی که مسئولان را غافلگیر می‌کند، جان هزاران فرد آسیب دیده را به خطر میاندازد. تعدادی از آنها شب‌های سرد زمستان را نمی‌توانند به صبح برسانند، زیرا قبل از طلوع آفتاب یخ می‌زنند و می‌میرند. صاحبخانه این افراد سازمان بهزیستی است که متولی اصلی رسیدگی به آسیب‌دیدگان به حساب می‌آید.

تغییر اولویت‌های بهزیستی

برخی از کارتن‌خواب‌ها، معتادینی هستند که نئشگی آنها با تنهایی‌شان همراه می‌شود و به بی‌هوشی خماری می‌روند. بر اساس قانون، سازمان‌های مختلفی در حوزه اعتیاد مسئولیت دارند و در همین راستا نیز بودجه دریافت می‌کنند مانند سازمان امور اجتماعی کشور، ستاد مبارزه با مواد مخدر، آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، وزارت ورزش و جوانان و .... اما مهم‌ترین متولی اعتیاد در کشور، سازمان بهزیستی است. متاسفانه عملکرد این سازمان در چند سال گذشته در حوزه اعتیاد قابل قبول نبوده است. برای مثال پیشتر، معاونت پیشگیری یکی از معاونت‌های این سازمان بود و در حوزه اعتیاد، اقداماتی را انجام می‌داد. اما اخیرا این معاونت به بهانه ادغام با معاونت اجتماعی حذف شده است. حذف این معاونت به معنای آن است که پیشگیری از اعتیاد، دیگر از اولویت‌های سازمان بهزیستی به حساب نمی‌آید.

سلب مسئولیت از طریق برون سپاری

برون‌سپاری حوزه آسیب‌های اجتماعی به شهرداری یکی از اقدامات سازمان بهزیستی برای کاهش مسئولیت‌های خود بود. اما آیا شهرداری تخصص فعالیت در این حوزه را دارد؟ شهرداری تهران انجام فعالیت‌های اجتماعی را را از طریق «مناقصه» به موسسات، شرکت‌ها و یا افراد واگذار می‌کند. فعالیت‌های اجتماعی شامل راه اندازی مراکز حمایت از کودکان کار وخیابان، ساختمان‌های کمپ ماده ۱۶، گشت فوریت اجتماعی ۱۳۷، گرمخانه‌های زنان و مردان شهرداری است که از طریق فراخوان مناقصه‌های سالانه واگذار می‌شوند.

واگذاری از مسیر مناقصه نشان می‌دهد، شهرداری دغدغه کافی برای فعالیت در حوزه آسیب‌های اجتماعی را ندارد. شهرداری تهران از طریق سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی، مناقصه‌های اجتماعی شهر را برگزار می‌کند. به دلایل مختلف، موسسات زیادی تمایل چندانی به شرکت در این مناقصه‌ها ندارند؛ دلایلی مانند: عدم پرداخت به موقع پول، حاشیه‌های متعدد همکاری با شهرداری و اعداد و ارقام بسیار بالای مناقصه‌ها. از سوی دیگر در برخی از موارد، شرایط اعلامی برای واجدین شرایط شرکت در مناقصات به گونه‌ای اعلام می‌شود که بسیاری از موسسات نمی‌توانند در آن شرکت کنند. برای مثال یکی از شروط شرکت در این مناقصه‌ها، داشتن ده سال سابقه همکاری با شهرداری تهران است. همین شرط، اغلب موسسات را از شرکت در مناقصه‌ها محروم می‌کند. همانطور که اشاره شد، رقم بسیاری از این قرارداد‌ها به قدری بالا است که موسسات غیرتجاری امکان شرکت در مناقصه پیدا نمی‌کنند. همچنین نگاه تجاری به حوزه آسیب‌های اجتماعی نمی‌تواند موجب کنترل و کاهش آسیب‌ها شود. اخیرا شرایط به نحوی رقم خورده است که برای هر مناقصه، چندین فراخوان صادر می‌شود و در نهایت شرکت‌کننده‌ای وارد مناقصه نمی‌شود. مناقصه به صورت تک شرکت کننده‌ای برگزار می‌شود؛ در این حالت حجم بالایی از فعالیت‌های اجتماعی به یک پیمانکار واگذار می‌شود که همین موضوع می‌تواند کیفیت ارائه خدمات را تحت تاثیر قرار دهد و پیمانکار توان انجام کار را بعد از مدت کوتاهی از دست می‌دهد.

به هر روی کشور در شرایطی به استقبال فصل سرما می‌رود که بسیاری از افراد آسیب دیده سرپناهی برای خود ندارند، سازمان بهزیستی و شهرداری نیز به وظایف خود در این حوزه عمل نمی‌کنند. در این حالت افرادی که اغلب به سیستم کمک رسانی رسمی اعتماد ندارد، به فضا‌های سرباز ناایمن می‌روند یا به سمت تشکیل پاتوق‌های سرپوشیده سوق داده می‌شوند. در ۳۲ ماه، تنها ۵ مرکز حمایت از زنان آسیب‌دیده تعطیل شد. افراد آسیب دیده زمستانی را در پیش دارند که حتی سازمان‌های مردم نهاد و فعالین حوزه آسیب، از فعالیت ناامید شده‌اند. در این حالت ارتباط مستقیم میان این افراد و موسسات از بین رفته است. بسیاری از موسسات ارائه خدمات به افراد آسیب دیده تعطیل شدند. افراد آسیب دیده تحت حمایت این موسسات کجا هستند؟ سرمای زمستان امسال را چگونه تحمل می‌کنند؟